بلاگ

اراده جدی برای از سرگیری روابط تهران- ریاض وجود دارد و دو کشور با بازگشایی کنسولگری خواهان توسعه روابط هستند. متغیرها و عوامل متعددی باعث شد تا عربستان به سمت مذاکره و تنش زدایی با ایران گام بردارد؛ نخستین متغیر فشارهای آمریکا بر عربستان برای تصمیم‌گیری و گفت و گو با تهران بوده است.

وعده‌های «جو بایدن» تحت فشار ماجرای قتل«جمال خاشقچی» برای بازبینی روابط آمریکا و عربستان، تعلیق فروش تسلیحات، پایین آوردن سطح ولیعهد عربستان با وزیر دفاع آمریکا و خروج سامانه‌های پاتریوت از پایگاه ملک سلمان از مواردی بود که از زمان روی کار آمدن بایدن در دستور کار دولت آمریکا قرار گرفت و عربستان ناچار شد به سمت تنش زدایی با بازیگرانی همانند ایران، ترکیه و قطر حرکت کند. عربستان از اوایل ژانویه ۲۰۲۱ ابتدا تنش‌زدایی را با قطر شروع کرد. در ادامه پالس‌هایی را به سمت ترکیه فرستاد و نهایت مذاکره با ایران را مطرح کرد. طی این مدت زمزمه‌هایی مبنی برحمایت آمریکایی‌ها از«محمد بن نایف» ولیعهد سابق عربستان وجود داشت. این فشارها باعث شد تا «محمدبن سلمان» ولیعهد کنونی احساس کند که  تنش در روابط با کشورهای منطقه تهدیدی برای آینده پادشاهی اوست و ناگزیر شود به سمت تنش زدایی با بازیگران و کاستن از سطح تنش‌ها حرکت کند تا موقعیت با ثبات‌تری در داخل عربستان برای خود ایجاد کند.

بسیاری از طرح‌های اقتصادی و اصلاحات اجتماعی عربستان مبتنی بر «چشم انداز ۲۰۳۰»تحت الشعاع کاهش قیمت نفت و پاندمی کرونا قرار گرفت. بن سلمان با این چشم انداز در عربستان مورد استقبال قرار گرفته بود و لغو این پروژه‌ها در این شرایط می توانست موقعیت بن سلمان را تهدید کند. کانون‌های بحران بین ایران و عربستان همانند سوریه، عراق و تا حدودی یمن تنش چندانی در روابط تهران- ریاض نداشتند و به نظر می رسد چشم اندازی برای حل و فصل تدریجی تنش بین دو کشور ایجاد شده است. متغیرهای ذکر شده نقش مهمی در گرایش عربستان به سمت مذاکره با ایران داشت و در سه دور مذاکره و رایزنی بین طرفین برگزار شده و فضا برای مذاکرات دور چهارم در حال آماده شدن است. یمن به عنوان یکی از متغیرهایی که در سطح منطقه ای مورد بحث قرار گرفته از اهمیت بالایی برخوردار است. انتظار سعودی‌ها از این گفت و گوها این است که بتواند حملات انصار الله را کاهش دهد. در این صورت فضایی برمبنای تنش‌زدایی بین ایران و عربستان اتفاق می‌افتد و باعث بازیابی قوای از دست رفته عربستان می شود ومدلی از آتش بس برقرار می‌شود تا نیروی های ائتلاف سعودی بتوانند در داخل یمن قوای خود را بازیابی کنند. با توجه به پیچیدگی‌هایی بحران یمن به لحاظ تنوع نیروهای درگیر و سطح اختلافات آنها و عدم آمادگی عربستان برای دادن امتیاز کافی به انصارالله به عنوان یکی از نیروهای سیاسی- اجتماعی در داخل یمن فعلاً چشم انداز حل و فصل مسئله یمن مشخص نیست در مذاکرات ایران و عربستان گفت و گوهای جدی در مورد یمن شده اما هنوز جزئیاتی از این گفت و گوها مشخص نیست و نمی توان در این باره با قاطعیت اظهارنظر کرد، اما اگر یمن به عنوان یکی از محورهای اصلی مناقشه ایران وعربستان مطرح باشد می‌توان به حل و فصل بحران امیدوار بود.

یادداشت: کامران کرمی مدیر گروه عربستان شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه